Κεφάλαιο 5 Έμφυλη Κοινωνικοποίηση και η επίδρασή της

“Η έμφυλη κοινωνικοποίηση αναφέρεται σε συγκεκριμένους έμφυλους ρόλους ή σε έμφυλες στερεοτυπικές στάσεις και προσδοκίες των γονέων, των εκπαιδευτικών κι άλλους φορείς κοινωνικοποίησης όπως τα ΜΜΕ, τα οποία μεταδίδουν τα έμφυλα στερεότυπα” (Wille, et al., 2018, Wigfield et al., 2015). Καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά, διδάσκονται πως να συμπεριφέρονται βάσει του φύλου τους και τις νόρμες, αξίες και πεποιθήσεις που σχετίζονται με αυτό. Τα έμφυλα στερεότυπα μπορούν επομένως να αντιμετωπιστούν ως ένα άμεσο αποτέλεσμα της έμφυλης κοινωνικοποίησης. Η ιδέα αυτή περιγράφει κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν τα στερεότυπα- σχετικά με το φύλο- και μπορεί να εξεταστεί σε σχέση με τις περιβαλλοντικές και πολιτισμικές προελεύσεις των στερεότυπων, που αναφέρθηκαν στην υποενότητα 2.3. Κάποια παραδείγματα που προκύπτουν από έρευνες σχετικά με την επίδραση της έμφυλης κοινωνικοποίησης και της κατάληξής της σε έμφυλα στερεότυπα στα παιδιά συνοψίζονται παρακάτω:

Μαθηματικά-αγόρια vs κορίτσια: Ενώ τα αγόρια μπορούν να ταυτίζονται και να εκτιμούν τα Μαθηματικά, δε συμβαίνει το ίδιο για τα κορίτσια, που δεν ταυτίζονται με αυτά και συχνά τα απαξιούν (Eccles et al., 1983; Wigfield et al., 2015). Εξετάζοντας το γιατί συμβαίνει αυτό, έρευνες έχουν δείξει ότι είναι η ενεργοποίηση των παραδοσιακών έμφυλων στερεότυπων που κυριαρχεί και οδηγεί τα κορίτσια στο να μην συνδέονται με τα Μαθηματικά και να νιώθουν ότι δεν ανήκουν στην ομάδα των μαθητών που τα πάνε καλά στην τάξη των Μαθηματικών. Αυτό με τη σειρά του προκαλεί το να μην αποδίδουν καλά και να μην έχουν κίνητρο να ασχοληθούν με αυτό το αντικείμενο (Spencer et al., 2016). Επιπροσθέτως, όταν τα στερεότυπα δεν γίνονται εμφανή για τα κορίτσια πριν από ένα τεστ Μαθηματικών, τότε αποδίδουν το ίδιο καλά με τα αγόρια (Nguyen and Ryan, 2008; Doyle and Voyer, 2016).

Ουσιαστικά, είναι η απειλή του στερεότυπου που κάνει τα έμφυλα στερεότυπα να κυριαρχούν κι έχουν τα παραπάνω αποτελέσματα στην επίδοση και στα κίνητρα των κοριτσιών, δημιουργώντας τους αμφιβολίες. Οι Ψυχολόγοι Claude Steele, PhD, Joshua Aronson, PhD, και Steven Spencer, PhD, ανακάλυψαν ότι ακόμη και η υπενθύμιση ότι κάποιος ανήκει σε μία συγκεκριμένη ομάδα που δέχεται στερεότυπα ως προς τη χαμηλή επίδοση σε ένα συγκεκριμένο ακαδημαϊκό τομέα, μπορεί να έχει αρνητική επίπτωση στην επίδοσή του. Επιπροσθέτως, πιστεύεται ότι ακόμη κι όταν ένα στερεότυπο αναφέρεται σε ένα θετικά φορτισμένο συγκείμενο, μπορεί να εκδηλωθούν τα ίδια αρνητικά αποτελέσματα (Stereotype threat widens achievement gap).

Τι συμβαίνει σχετικά με τα αγόρια; Αποδίδουν καλύτερα κάτω από την απειλή των στερεότυπων; Ακόμη κι αν ποικίλες έρευνες έχουν δείξει ότι τα αποτελέσματα των στερεότυπων στην επίδοση των κοριτσιών και των αγοριών και τα κίνητρά τους απέναντι στα Μαθηματικά είναι σημαντικά, η πλειοψηφία των δεδομένων δεν αναφέρει επιπτώσεις για τα αγόρια και τους άντρες, ούτε αρνητικές ούτε θετικές (Wille, et al., 2018).

Ερώτηση Αναστοχασμού: Πόσο νωρίς πιστεύετε ότι τα στερεότυπα ξεκινούν να επηρεάζουν τις αντιλήψεις ενός παιδιού για το φύλο;

Η έμφυλη κοινωνικοποίηση ξεκινά μερικές φορές ακόμη και πριν από τη γέννηση. Παράδειγμα αποτελεί, ακόμη και το να σκέφτεται κανείς για τα χρώματα που αποδίδονται σε κάθε φύλο στα πρώιμα χρόνια. Αναλυτικότερα, όταν οι γονείς μαθαίνουν το φύλο του μωρού τους πριν καν να γεννηθεί, μπορεί να προετοιμάζουν ήδη το παιδικό δωμάτιο και να αγοράζουν ρούχα που συμβαδίζουν με τις κοινωνικές προσδοκίες για το φύλο που θα αποδοθεί σε αυτό με τη γέννησή του.

Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά του Δημοτικού (ηλικίες ακόμη και γύρω στα 5 έτη) έχουν ήδη συνείδηση  του φύλου τους κι έχουν κατά συνέπεια έμφυλες στερεοτυπικές απόψεις, όσον αφορά τα Μαθηματικά. Αυτό, μιας και αποδίδουν χαμηλότερη μαθηματική ικανότητα και ταλέντο στις γυναίκες και τα κορίτσια, συγκριτικά με τους άνδρες και τα αγόρια (e.g., Signorella et al., 1993; Ambady et al., 2001; Passolunghi et al., 2014).

Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί εδώ και η ύπαρξη της ρευστότητας του φύλου. Υπάρχουν λοιπόν πολλά άτομα που δεν ταυτίζονται με κανένα φύλο ή αυτοπροσδιορίζονται ως τρανς τζέντερ/διεμφυλικά. Επομένως, η κατηγοριοποίηση με βάση το δίπολο άντρας-γυναίκα μαζί με τα στερεότυπα που το ακολουθούν, μπορούν να έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στα παιδιά που δεν μπορούν να αυτοπροσδιορίζονται με κανένα φύλο ή με αυτό που τους έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση.

Εν τέλει, από τα παραπάνω ερευνητικά παραδείγματα φαίνεται ότι η έμφυλη κοινωνικοποίηση δεν ξεκινά μόνο σε νεαρή ηλικία για τους περισσότερους από εμάς, αλλά έχει και σημαντικές επιπτώσεις στην ακαδημαϊκή επίδοση των κοριτσιών και των γυναικών.