Κεφάλαιο 6 Στερεότυπα Φύλου στο Κρυφό Αναλυτικό Πρόγραμμα
Το Κρυφό Πρόγραμμα Σπουδών
Όλοι γνωρίζουμε ότι τα σχολεία ακολουθούν ένα συγκεκριμένο επίσημο πρόγραμμα σπουδών που είναι εγκεκριμένο και συνεπές με σαφείς μαθησιακούς στόχους. Ωστόσο, υπάρχει ένας άλλος, ανεπίσημος τύπος προγράμματος σπουδών, γνωστό ως κρυφό πρόγραμμα σπουδών που αναφέρεται στα άγραφα και δυνητικά ακούσια μαθήματα που μαθαίνουν οι μαθητές και οι μαθήτριες στο σχολείο. Αποτελείται από όλα τα υπονοούμενα ακαδημαϊκά, κοινωνικά και πολιτιστικά μηνύματα που περνούν στους μαθητές κατά τη διάρκεια των σχολικών τους χρόνων. Σε αντίθεση με το επίσημο πρόγραμμα σπουδών, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες ή μαθήματα που περιλαμβάνονται στο κρυφό πρόγραμμα σπουδών.
Λοιπόν, που μπορούμε να δούμε το κρυφό πρόγραμμα σπουδών; Στη συνέχεια μπορείτε να δείτε μερικά παραδείγματα
→ Πολιτιστικές αξίες: Οι αξίες που προωθούνται και ενθαρρύνονται σε ένα σχολείο αποτελούν μέρος του κρυφού προγράμματος σπουδών. Για παράδειγμα, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις γίνονται αποδεκτά και λαμβάνονται ως κανόνας ή αμφισβητούνται;
→ Θέματα διδακτέας ύλης: αν και οι μαθησιακοί στόχοι στο επίσημο πρόγραμμα σπουδών είναι καθορισμένοι, τα θέματα προς συζήτηση του μαθήματος είναι πιο ευέλικτα και μπορούν να παρέχουν διαφορετικές οπτικές γωνίες για τα ίδια ζητήματα. Για παράδειγμα, στην ιστορία, τις κοινωνικές σπουδές, τις θρησκευτικές σπουδές αλλά και αλλού, τα θέματα που επιλέγονται για συζήτηση και ανάλυση στην τάξη μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα μαθητές από διαφορετικά σχολεία να αποκτούν διαφορετική άποψη για το ίδιο θέμα (υιοθετώντας για παράδειγμα μια ευρωκεντρική προσέγγιση όταν διδάσκονται για τη Βρετανική Αυτοκρατορία χωρίς να συζητήσουν τις απόψεις των αποικισμένων εθνών/λαών)
→ Θεσμικοί κανόνες: Διαφορετικοί θεσμικοί κανόνες μπορούν να επηρεάσουν την κοσμοθεωρία των μαθητών. Για παράδειγμα, όσον αφορά την ελευθερία της έκφρασης, τα σχολεία που δεν χρησιμοποιούν στολές αφήνουν έμμεσα περισσότερο χώρο για ατομική έκφραση μέσω της ένδυσης, ενώ τα σχολεία με στολές μπορεί να θεωρηθεί ότι παρέχουν μια ισχυρότερη αίσθηση κοινότητας λόγω αυτής της ομοιομορφίας.
Το κρυφό πρόγραμμα σπουδών (συνέχεια) – Κείμενα, πηγές και καθημερινή γλώσσα
Οι αναλύσεις κειμένων των ακαδημαϊκών πηγών πραγματοποιήθηκαν προς τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, τις οποίες ο Sunderland θεώρησε ότι απεικόνιζαν τις γυναίκες ως θύματα της ανδρικής κυριαρχίας.
Είναι σημαντικό να σημειωθούν δύο βασικά θέματα που παρουσιάζονται σε αυτά τα κείμενα:
- Τα ρήματα που σχετίζονται με τα κορίτσια και τις γυναίκες περιείχαν στερεοτυπικές αναπαραστάσεις για το φύλο τους
- Στους διαλόγους, τα κορίτσια και οι γυναίκες μιλούσαν λιγότερο και σπάνια ήταν αυτές που ξεκινούσαν μια συνομιλία
Ο Sunderland (2000) πρότεινε ότι υπάρχει μια δυναμική σχέση μεταξύ των μαθητών, των δασκάλων και του διδακτικού υλικού και εδώ είναι που το κρυφό πρόγραμμα σπουδών αποκτά σημασία. Ο τρόπος με τον οποίο αυτά και άλλα μη μεροληπτικά κείμενα πρόκειται να χρησιμοποιηθούν στην τάξη αποκτά μεγάλη σημασία. Κάνοντας μια θετική και ρεαλιστική στροφή σε κείμενα που δυνητικά μεροληπτούν ως προς το φύλο, ο Sunderland (2000) υποστήριξε ότι ένα κείμενο από μόνο του δεν καθορίζει πώς θα αντιμετωπιστεί τόσο από τους δασκάλους όσο και από τους μαθητές. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και ένα κείμενο που εμφανίζει προκαταλήψεις, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια τάξη με παιδαγωγικό τρόπο, αρκεί ο δάσκαλος ή η δασκάλα να το χρησιμοποιεί με αυτόν τον τρόπο. Το θεωρητικό πλαίσιο του Sunderland (2000) συνοψίζεται παρακάτω, όπως αναφέρεται :
Τέλος, πολύ σημαντική είναι και η καθημερινή γλώσσα. Τα έμφυλα στερεότυπα μπορούν εύκολα να ενισχυθούν με τη χρήση της καθημερινής γλώσσας η οποία μπορεί να μην αμφισβητηθεί αν δε γίνει αντιληπτή. Η Lifting Limits, μια φιλανθρωπική οργάνωση που στοχεύει στην αμφισβήτηση των στερεοτύπων φύλου στα σχολεία (Gender stereotypes in schools – Lifting Limits), δίνει κάποια παραδείγματα σχετικά :
- Το να λέμε σε ένα αγόρι «να γίνει άντρας» για να τα βγάλει πέρα με τον εκφοβισμό που υφίσταται
- Το να προσπαθούμε να προσβάλουμε τους μαθητές, αποκαλώντας τους «κορίτσια»
- Το να λέμε σε ένα κορίτσι ότι δεν πρέπει να σηκώσει ένα κουτί βιβλία, καθώς «αυτή είναι δουλειά των αγοριών»
Άλλα παραδείγματα, περιλαμβάνουν:
- «το ποδόσφαιρο δεν είναι για κορίτσια»
- «Ζήτα από τη μανούλα να υπογράψει την αίτηση»
- «Χρειάζομαι δυο δυνατά αγόρια να με βοηθήσουν να μετακινήσω αυτό το τραπέζι»
Όλα αυτά τα διαφορετικά παραδείγματα ενίσχυσης των στερεοτύπων φύλου στο σχολείο, μαζί με τα υπάρχοντα στερεότυπα έξω από την τάξη έχουν ως αποτέλεσμα ένα σύνθετο αποτέλεσμα για τα κορίτσια και τις γυναίκες που έχει συζητηθεί σε αυτό το μάθημα (επιλογές σταδιοδρομίας, επιλογές ζωής, βία κατά γυναικών και κοριτσιών).
Sunderland (2000)
How to avoid gender stereotypes: Eleanor Tabi Haller-Jordan at TEDxZurich