Θέμα 3 Το «δεύτερο φεμινιστικό κύμα»

Ο φεμινισμός δεύτερου κύματος αναφέρεται στην αναζωπύρωση του φεμινιστικού κινήματος μεταξύ 1960 και 1970. Επηρεάζεται από τον μαρξισμό, το ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα, το αμερικανικό κίνημα για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, τα αντιαποικιακά κινήματα στην Αφρική και την Ασία και εστιάζει κυρίως σε ανεξαρτησία και μεγαλύτερη πολιτική δράση για τη βελτίωση των δικαιωμάτων των γυναικών.

Το κύριο κοινό σημείο των θεωρητικών και πρακτικών φιλοδοξιών, που αποτέλεσαν τα θέματα συζήτησης του δεύτερου φεμινιστικού κύματος, είναι η προώθηση και η θετική εκμετάλλευση της διαφοράς των φύλων καθώς και η άσκηση κριτικής στις προσπάθειες ελαχιστοποίησης αυτής της διαφοράς. Έτσι, στο φεμινιστικό κίνημα, ξεκινά μια συζήτηση για την έννοια της ισότητας των φύλων και αμφισβητείται η ισονομική ισότητα του πρώτου φεμινιστικού κύματος. Μέσα από την έννοια των διαφορών των φύλων θα δημιουργθεί «γόνιμη πηγή για την παραγωγή διαφορετικής ταυτότητας» και όχι ένα «έδαφος αποκλεισμού». Γι’ αυτό το δεύτερο φεμινιστικό κύμα ονομάστηκε και φεμινισμός της διαφοράς (Μαροπούλου, 2016β, σελ. 47).

Η Simone de Beauvoir άσκησε σημαντική επιρροή στη φεμινιστική σκέψη αυτής της περιόδου με το βιβλίο της «Το Δεύτερο Φύλο» (Le Deuxième Sexe), που εκδόθηκε το 1949, το οποίο ήταν καταστατικό κείμενο για τις φεμινίστριες όλων των επόμενων περιόδων (Αθανασίου, 2006).

Η Beauvoir στο έργο της δίνει μια ριζική ερμηνεία του τι είναι γυναίκα, αφού για πρώτη φορά η ταυτότητα της γυναίκας παρουσιάζεται ως ιστορική και κοινωνική κατασκευή, ως κάτι αφύσικο και μη δεδομένο, όπως εκφράζεται από τη θέση της «δε γεννιέσαι γυναίκα αλλά γίνεσαι». Έτσι, για τη Beauvoir, η λέξη «γυναίκα» υποδηλώνει κοινωνική κατηγορία και όχι βιολογική, όπως ήταν η επικρατούσα άποψη. Επισημαίνει επίσης ότι η γυναίκα ορίζεται κοινωνικά ως το πιο σημαντικό παράδειγμα του κοινωνικού «άλλου», δηλαδή του αρσενικού υποκειμένου (Cameron, 2020). Ωστόσο, στο πλαίσιο μιας πατριαρχικής κοινωνίας το αρσενικό υποκείμενο είναι συνώνυμο της ανθρώπινης ικανότητας. Έτσι, οι γυναίκες ως ετεροκαθορισμένες θεωρούνται «μια δευτερεύουσα υποπερίπτωση και ένα υποτιμημένο «άλλο», ως δεύτερο φύλο, το οποίο χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια» (Αθανασίου, 2006, σ. 9). Για τη Boauvoir, το βιολογικό φύλο είναι ένα αναλυτικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό, που διαφέρει από το φύλο, το οποίο συνοψίζει όλες τις πολιτιστικές δυνατότητες και προοπτικές που φέρνει ένα έμφυλο σώμα (Λυμπέρη, 2010).

Με αυτόν τον τρόπο, η Beauvoir άνοιξε το δρόμο για τη διάκριση μεταξύ βιολογικού φύλου (gender) και κοινωνικού φύλου (sex) και αντιτάχθηκε στις θεωρίες του βιολογικού ντετερμινισμού, θέτοντας τα θεμέλια για την εξήγηση της «γυναικείας φύσης» με πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς και ιδεολογικούς όρους. Έτσι, το «φύλο» ως σύστημα κοινωνικών σχέσεων και οι «σχέσεις φύλου» ως σχέσεις εξουσίας, έδειξαν τον τρόπο με τον οποίο ορίζεται και κατασκευάζεται το περιεχόμενο της θηλυκότητας και του ανδρισμού και έτσι έγιναν οι ερμηνευτικές μεταβλητές των κοινωνικών εξελίξεων, σε όλα τα επίπεδα (Λυμπέρη, 2010).

Αυτή η διάκριση μεταξύ φυσιολογίας αρσενικού / γυναικείου και του πολιτισμικά και κοινωνικά καθορισμένου δίπολου αρρενωπότητας / θηλυκότητας άνοιξε πολλά μεμονωμένα ζητήματα σε σχέση με τις ταυτότητες και έδωσε ώθηση στη μεταγενέστερη φεμινιστική σκέψη (Cameron, 2020) εμπλέκοντας διαφορετικούς θεωρητικούς όπως η Helene Cixous, η Judith Butler, Monique Wittig, Michele Le Doeuff, Luce Irigaray και Julia Kristeva (Αθανασίου, 2006).

Χρησιμοποιώντας τη θεωρία της Beauvoir βοήθησαν να γίνει σαφές ότι στη βάση της ιεραρχικής κατάταξης της πατριαρχίας βρίσκονται τα δίπολα εαυτός/άλλος, άνδρας/γυναίκα, νους/σώμα (Αθανασίου, 2006).

Ως αποτέλεσμα, λόγω των αγώνων του δεύτερου φεμινιστικού κύματος, έγιναν σημαντικές αλλαγές στη νομοθεσία για θέματα που σχετίζονται με τη δημόσια και ενδοοικογενειακή βία, την κακοποίηση γυναικών, τη σεξουαλική παρενόχληση κ.λπ., και οι φεμινιστικές πολιτικές έχουν ενσωματωθεί στο κυβερνητικό επίπεδο των εθνικών κρατών της Δύσης καθώς και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (https://bit.ly/2OBDwbC).

Σας προτείνουμε να παρακολουθήσετε το ντοκυμανταίρ στο  Netfix, “Feminists: What were they thinking” το οποίο θα σας βοηθήσει να καταλάβετε καλύτερα το «Δεύτερο Κύμα Φεμινισμού».

Σας προτείνουμε να παρακολουθήσετε την ταινία “On the Basic of Sex”, σε σκηνοθεσία Mimi Leder (2018), η οποία θα σας βοηθήσει να καταλάβετε καλύτερα το «Δεύτερο Κύμα Φεμινισμού».